Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy (czyli tzw. Fundusze norweskie i EOG) są formą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej przez Islandię, Norwegię i Liechtenstein nowym członkom UE – kilkunastu państwom Europy Środkowej i Południowej oraz krajom bałtyckim. Fundusze te są związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz z jednoczesnym wejściem naszego kraju do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (który tworzą państwa UE oraz Islandia, Liechtenstein i Norwegia). W zamian za udzielaną pomoc finansową, państwa-darczyńcy korzystają z dostępu do rynku wewnętrznego UE mimo, że nie są jej członkami.
Głównym celem Funduszy norweskich i Funduszy EOG jest przyczynianie się do zmniejszania różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie EOG oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomiędzy państwami-darczyńcami a państwem-beneficjentem.
3 maja 2016 r. Islandia, Liechtenstein i Norwegia osiągnęły porozumienie z UE w sprawie kształtu III edycji Mechanizmu Finansowego EOG (2014-2021), podpisując Protokół 38c do Umowy o EOG. Jednocześnie Norwegia podpisała porozumienie z UE w sprawie Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014-2021. Odbiorcami nowej edycji Funduszy norweskich i EOG (2014-2021) jest łącznie 15* krajów UE – czyli 12 państw, które przystąpiły do wspólnego rynku w 2004, 2007 i 2013 r. oraz Grecja i Portugalia.
*Aktualnie jest to 14 krajów UE. Od 2021 r. Węgry nie uczestniczą w III edycji Mechanizmów Finansowych.
Polska podpisała umowy międzyrządowe (Memoranda of Understanding) w sprawie III edycji funduszy norweskich i EOG (2014-2021) 20 grudnia 2017 r., otrzymując na ich mocy 809,3 mln EUR (z łącznej puli ponad 2,8 mld EUR), co czyni ją podobnie jak w poprzednich edycjach, największym beneficjentem.
Wykres: eeagrants.org/about-us
UWAGA: wykres przedstawia stan do 2020 r. Od 2021 r. Węgry nie uczestniczą w III edycji Funduszy Noweskich i EOG.
Za koordynację wdrażania Funduszy norweskich i EOG w Polsce odpowiada Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR), pełniące rolę tzw. Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) dla Funduszy norweskich i EOG. Jako KPK, MFiPR prowadzi stałą współpracę z Biurem Mechanizmów Finansowych w Brukseli. Poszczególne programy III edycji Funduszy są wdrażane przez polskie instytucje publiczne. Wyjątek stanowią, podobnie jak w poprzednich edycjach, obszary „Społeczeństwo obywatelskie” oraz „Dialog społeczny – godna praca”, które będą zarządzane przez darczyńców (odpowiednio przez Biuro Mechanizmów Finansowych w Brukseli oraz Innovation Norway).
Programy w ramach III edycji Funduszy norweskich i EOG będą wdrażane do 2024 r. Wyjątek stanowi Fundusz Współpracy Dwustronnej, który będzie wdrażany do 30 kwietnia 2025 r.
| Program | Operator | Partner Programu (DPP) | Wkład Funduszy norweskich i/lub EOG |
|---|---|---|---|
| Rozwój przedsiębiorczości i innowacje | Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości | Innovation Norway | 85 mln euro |
| Rozwój Lokalny | Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej | Norweski Związek Władz Lokalnych i Regionalnych (KS), OECD | 100 mln euro |
| Badania naukowe | Narodowe Centrum Nauki z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju | Narodowa Rada Nauki | 110 mln euro |
| Edukacja | Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji | Norweska Agencja Współpracy Międzynarodowej na Rzecz Poprawy Jakości Kształcenia w Szkolnictwie Wyższym (DIKU), Islandzkie Centrum Badań (RANNIS), Agencja ds. Kształcenia Międzynarodowego w Liechtensteinie (AIBA) | 20 mln euro |
| Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu | Ministerstwo Klimatu i Środowiska z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej | Norweska Dyrekcja ds. Zasobów Wodnych i Energii, Norweska Agencja Środowiska, Krajowa Agencja ds. Energii Islandii | 140 mln euro |
| Kultura | Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu | Norweska Rada Sztuki oraz Norweski Dyrektoriat ds. Dziedzictwa Kulturowego | 75 mln euro |
| Zdrowie | Ministerstwo Zdrowia | Norweski Dyrektoriat ds. Zdrowia | 20 mln euro |
| Sprawiedliwość | Ministerstwo Sprawiedliwości z Centralnym Zarządem Służby Więziennej | Norweska Służba Więzienna | 58,2 mln euro |
| Sprawy Wewnętrzne | Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji | Norweskie Ministerstwo Sprawiedliwości i Bezpieczeństwa Publicznego oraz Norweski Dyrektoriat Obrony Cywilnej Planowania Kryzysowego (DSB) | 20 mln euro |
| Fundusz Współpracy Dwustronnej | Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej | n/d | 16,2 mln euro |
| Pomoc Techniczna | Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej | n/d | 12,1 mln euro |
| Programy zarządzane przez darczyńców | |||
| Fundusz NGO | Biuro Mechanizmów Finansowych (BMF) | n/d | 53 mln euro |
| Social Dialogue – Decent Work | Innovation Norway | n/d | 6,1 mln euro |